Meer dan 25 miljoen euro konden bedrijveninvesteringszones (BIZ-zen) in 2019 met elkaar investeren. Die 25 miljoen euro hebben ondernemers en vastgoedeigenaren zelf opgebracht. In de BIZ slaan zij hun handen ineen om gezamenlijk met eigen middelen hun bedrijventerrein, winkelcentrum of ander gebied te versterken. Waarop zetten de BIZ-zen hun investeringen in? BIZ-zen maken daarin een eigen keuze. Daar gaat wel wat aan vooraf, en niet alles mag.
De deelnemende ondernemers en/of eigenaren zullen bij de oprichting van de BIZ met elkaar moeten vaststellen waarin zij gezamenlijk willen investeren. Die onderwerpen komen meestal niet uit de lucht vallen. Ze vragen al langer om een gezamenlijke aanpak, bijvoorbeeld om de veiligheid of de aantrekkelijkheid van het gebied te vergroten. Of er wordt al van alles gedaan, maar te veel vanuit vrijwilligheid of enkele voortrekkers. De BIZ kan er dan voor zorgen dat iedereen meebetaalt en dat er meer zekerheid is voor de continuïteit.
De aanzet kan ook van buiten komen. Gemeentelijke inzet en planontwikkeling, en vooral ook de grenzen daaraan, kunnen aanleiding geven meer met elkaar samen te werken, onderling en met de gemeente. De BIZ biedt dan een duidelijke structuur om met de gemeente meerjarige afspraken te maken over de wederzijdse inzet in activiteiten en geld. Kortom, er zijn diverse redenen en aanleidingen om tot een BIZ te komen. Die geven mede richting aan wat de BIZ gaat doen en hoeveel de deelnemers daarin willen investeren. De wet stelt daaraan wel grenzen. En de deelnemers zelf natuurlijk ook.
Niet alles mag
BIZ-zen zijn niet geheel vrij in wat ze willen oppakken. Er zijn grenzen. De BIZ-wet geeft duidelijk aan dat het bij de BIZ alleen mag gaan om ‘activiteiten in de openbare ruimte en op het internet, die zijn gericht op het bevorderen van de leefbaarheid of de veiligheid in de bedrijveninvesteringszone of de ruimtelijke kwaliteit of de economische ontwikkeling van de bedrijveninvesteringszone‘.
Het voordeel van deze beperking is dat de onderlinge discussie over de mogelijke inzet vanuit de BIZ een duidelijke richting en begrenzing krijgt. Uitwaaiering naar allerlei onderwerpen die misschien wel interessant zijn, maar voorbij gaan aan de essentie van de BIZ, wordt hiermee voorkomen. Ook de besteding van het geld is daarmee begrensd: alleen hiervoor en niet voor iets anders. Dat biedt de deelnemers in de BIZ zekerheid. De wettelijke beperking voorkomt tevens dat gemeenten al te makkelijk taken naar de BIZ proberen toe te schuiven. Een keurslijf is het ook niet. De formulering biedt heel wat ruimte voor een eigen specifieke invulling van de BIZ.
Zelf grenzen stellen
Binnen de grenzen van de wet bepaalt uiteindelijk elke BIZ-in-oprichting zelf waarvoor de BIZ zich gaat inzetten. Ondernemers en/of eigenaren stellen daartoe gezamenlijk een BIZ-plan op. Daarin beschrijven zij helder wat het doel van de BIZ is, welke activiteiten de BIZ gaat ondernemen, in welk gebied, tegen welke kosten, hoe die kosten gedekt worden, door wie en op welke basis. Daarmee bepaalt de BIZ niet alleen haar eigen grenzen, maar ook de grenzen met de gemeente. De BIZ mag namelijk geen taken overnemen die tot het reguliere pakket van de gemeente behoren. De BIZ en de gemeente dienen daarover vooraf scherpe afspraken te maken. Deze afspraken leggen zij vast in een Service Level Agreement (SLA), een overeenstemming over het niveau van te leveren diensten.
Een voorbeeld. Als de gemeente tweemaal per week de straat vaagt en de BIZ wil dat dat elke dag gebeurt, dan zal de BIZ voor vijfmaal extra investeren. Als het efficiënter is om het gehele straatvegen door de BIZ te laten uitvoeren, is daar niets op tegen. De gemeente zal dan wel aan de BIZ moeten betalen voor de tweemaal per week straatvegen die eigenlijk tot de taak van de gemeente behoort.
Vastleggen en verantwoorden
Is er een BIZ-plan, is er duidelijkheid over de verdeling van taken verantwoordelijkheden met de gemeente en is er een redelijke verwachting op voldoende draagvlak, dan kunnen ondernemers en gemeente de uitvoeringsovereenkomst sluiten. De uitvoeringsovereenkomst geeft de kaders waarbinnen de BIZ formeel wordt ingesteld en tot uitvoering wordt gebracht. De gemeenteraad stelt de verordening vast en houdt vervolgens de draagvlakmeting. Is er voldoende draagvlak, dan kan de BIZ van start. Elk jaar zal de BIZ-stichting of -vereniging verslag doen van de ondernomen activiteiten en verantwoording afleggen over de besteding van het geld. De gemeente controleert of alles volgens afspraken en verordening is gebeurd.
In de eerste plaats zal dat natuurlijk voor de deelnemers in de BIZ (de bijdrageplichtigen) duidelijk moeten zijn. Het gaat immers om de besteding van hún geld. De BIZ die zijn boekje te buiten gaat kan protest, bezwaren en rechtszaken verwachten. De rechtbank stelde bijdrageplichtigen in het gelijk die bezwaar hadden getekend tegen de BIZ-bijdrage: de BIZ-stichting besteedde de BIZ-subsidie namelijk aan activiteiten buiten de afgesproken kaders van de uitvoeringsovereenkomst en het BIZ-plan en trad daarmee buiten de wet. Het is dus zaak dat alle betrokkenen elkaar scherp houden op het doel van de BIZ: investeren in de versterking van het eigen gebied.
BIZ-plannen ontleed
Wat zijn dan de activiteiten waarin BIZ-zen investeren? Om hiervan een beeld te krijgen zijn 72 BIZ-plannen bekeken. Daarvan betreffen er 22 een bedrijventerrein, 2 een terrein met grootschalige detailhandel en 48 een winkelcentrum of centrumgebied. Op twee na liggen alle betrokken BIZ-zen buiten Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. Van alle BIZ-plannen zijn de drie activiteiten genoteerd waarnaar het meeste geld gaat. Indirecte kosten (bestuur, secretariaat, bijeenkomsten, perceptiekosten en dergelijke) zijn buiten beschouwing gelaten.
Veiligheid voor alles
Het eerste dat opvalt is het verschil tussen bedrijventerreinen enerzijds en centrumgebieden en winkelcentra anderzijds. Bij bedrijventerreinen gaat het vooral om veiligheid, bij winkel- en centrumgebieden om promotie, sfeer en evenementen. Van de 22 bedrijventerreinen investeren er 15 in de eerste plaats in veiligheid; bij nog vijf andere staat deze post op de tweede of derde plaats. Veiligheid gaat met name om bewaking en cameratoezicht. Dat is geen goedkope aangelegenheid. Er gaat dan ook relatief veel geld naartoe. Bij enkele BIZ-zen is het zelfs de enige uitgavepost. Die BIZ-zen zijn juist om de veiligheid opgericht. In een aantal gevallen betaalt de gemeente (eenmalig) mee. Veiligheid en inbraakpreventie zijn immers ook voor de gemeente van groot belang. Het behalen en behouden van het certificaat Keurmerk Veilig Ondernemen is daarbij een specifiek onderwerp. Sommige gemeenten verlenen daarvoor subsidie.
Parkmanagement
Na veiligheid vormt parkmanagement op bedrijventerreinen de grootste uitgavenpost. Bij 13 BIZ-zen staat parkmanagement op plaats één, twee of drie. Vaak bestaat het parkmanagement al geruime tijd vanuit de ondernemersvereniging. De BIZ biedt dan de mogelijkheid om niet alleen de leden, maar alle ondernemers daaraan te laten bijdragen. Bovendien garandeert de BIZ de continuïteit van het parkmanagement, althans voor vijf jaar, de maximum termijn van de BIZ. Parkmanagementorganisaties hebben daar natuurlijk zelf belang bij. Behalve opdrachtnemer en uitvoerder nemen ze daarom ook wel de rol van initiatiefnemer op zich.
‘Schoon’ en ‘inrichting’ komen bij de 22 bedrijventerreinen op de derde plaats. Specifieke investeringen die er een enkele keer uitspringen, betreffen de aanleg van glasvezel en de bijdrage aan de revitalisering van het bedrijventerrein.
Reuring
In de winkelcentra en de centrumgebieden ligt het accent vooral op de aantrekkingskracht van het gebied voor bezoekers. Bij 19 van de 50 gebieden staan de uitgaven aan evenementen op de eerste plaats, bij 13 sfeer en inrichting en bij 12 marketing en promotie. Indien ook de tweede en derde uitgavenpost wordt meegenomen, dan staat ‘sfeer en inrichting’ bovenaan (42 maal), gevolgd door ‘marketing en promotie’ (34) en daarna ‘evenementen’ (30). Deze activiteiten liggen in omvang en belangrijkheid van investeringen vrij dicht bij elkaar. In de BIZ-plannen en -begrotingen is het onderscheid tussen deze activiteiten dan ook niet altijd even scherp. Als er maar reuring is. Sommige BIZ-zen trekken daarvoor een persoon of organisatie aan die dat regelt en aanjaagt: de centrum- of winkelstraatmanager. Centrum- en parkmanagement staat 18 maal bij de drie hoogste uitgavenposten.
Leegstand tegengaan
Wat ook opvalt is het verschil in uitgaven tussen gebruikers(ondernemers)-BIZ-zen (52) en eigenaren(vastgoed)-BIZ-zen (10). Zeker waar ze naast elkaar bestaan (4), of binnen een gecombineerde BIZ (9) een eigen begroting hebben. Eigenaren in de centrumgebieden investeren ook ‘reuring’, maar leggen daarnaast hun eigen accenten. Het bestrijden van leegstand en daarmee de werving van nieuwe ondernemingen is een activiteit waarop eigenaren-BIZ-zen zich bij uitstek richten. Niet onlogisch gezien hun positie en vastgoedbelang.
Geldstromen bundelen
De BIZ biedt ondernemers en eigenaren een wettelijk basis om gezamenlijk in hun gebied te investeren. Het geld hoeft echter niet alleen van de BIZ te komen. Buiten de BIZ zijn er nog andere geldstromen die voor de versterking van het gebied kunnen worden ingezet. Bundeling van die geldstromen vergroot de effectiviteit van de investeringen, zowel door een verhoogde inzet als onderlinge versterking. Meer meters maken, stimulering over en weer en zo op een hoger plan en rendement komen. Dat er voor bepaalde geldstromen, denk aan subsidies met een bepaald doel, specifieke regels voor besteding en verantwoording bestaan, hoeft daaraan niets af te doen.
Stadsfonds en BIZ
De BIZ Gijsbrecht van Amstelstraat in Hilversum bestaat bovenop het gemeentebrede Stadsfonds. De uitkering uit het Stadsfonds (14.500 euro) bleek niet toereikend voor de activiteiten die oorspronkelijk door een BIZ werden uitgevoerd en bekostigd. Daarop is besloten wederom een BIZ in te stellen. Die brengt 38.100 euro op. Met nog eens een gemeentelijke subsidie van 9000 euro voor gebiedsmanagement, kan de BIZ 61.600 investeren. Het Stadsfonds wordt vooral ingezet voor evenementen, de BIZ-gelden voor sfeer en inrichting en marketing en promotie.
Een soortgelijke situatie bestaat bij de Woonboulevard Utrecht. De BIZ bestaat hier naast het Ondernemersfonds Utrecht (OFU). Het OFU kent een breder trekkingsgebied dat ook niet-woonwinkels omvat. De gelden hiervan worden ingezet voor voorzieningen die het gehele trekkingsgebied ten goede komen. In 2018 was daarmee ongeveer een ton gemoeid, vooral besteed aan cameratoezicht en gebiedsmanagement. De BIZ omvat een kleiner gebied waar de woonwinkels geconcentreerd zijn. De BIZ brengt een budget op van 145.000 euro. Activiteiten van de BIZ betreffen vooral marketing, parkmanagement en sfeer en inrichting.
Coöperatie
De BIZ Centrum Papendrecht besteedt van de 350.000 euro aan BIZ-bijdragen 250.000 euro aan de bekostiging van gratis parkeren. Daarvan komt twee ton van de eigenaren. De supermarkten voegen daar nog eens 185.000 euro aan toe. Door de bundeling van geldstromen kunnen ondernemers, eigenaren en supermarkten gezamenlijk 435.000 euro investeren om twee uur gratis parkeren mogelijk te maken.
Voor andere activiteiten (evenementen, marketing en promotie, sfeer en inrichting) is uit de BIZ-gelden ongeveer een ton beschikbaar. Eigenaren en gebruikers dragen daarin ieder de helft bij (met een accent op bestrijding leegstand bij de eigenaren). Ook de gemeente draagt 50.000 euro bij. De budgetten worden ingebracht in de Coöperatie Centrum Papendrecht, die het geheel aanstuurt en waarin gemeente, eigenaren en ondernemers hun samenwerking hebben geformaliseerd. In totaal investeren betrokken partijen dus 585.000 euro in het centrum van Papendrecht. Het schijnt dat de gemeente daarboven nog bijdraagt aan de bekostiging van evenementen. De onderlinge versterking van deze investeringen leidt tot een florerend centrum voor alle bewoners, meer verdiencapaciteit en omzet voor de ondernemers en een hoger rendement op het vastgoed voor de eigenaren.
Stichting
Voor de versterking van de binnenstad van Oosterhout investeren gemeente, ondernemers en eigenaren gezamenlijk ruim 250.000 euro. Dit geld is onder gebracht in de Stichting Bruisende Binnenstad. Met een bijdrage van 150.000 euro is de gemeente is de grootste bekostiger. Met de BIZ Binnenstad Oosterhout brengen de ondernemers 65.000 euro op, de eigenaren 37.500 euro. Zij hebben ieder een eigen begroting. Eigenaren gaan meer voor de wat langere termijn: zij investeren relatief veel in marketing, sfeer en beleving, visieontwikkeling en bestrijding leegstand. Aan evenementen dragen zij niet bij, dat is juist iets voor de ondernemers. De bijdrage van de gemeente gaat vooral naar het centrummanagement, de marketing en de facilitering en monitoring van de samenwerking.
Convenant
Een convenant is een andere vorm van samenwerking die inzet en geldstromen van verschillende partijen bundelt. Recent is het convenant voor het Stadscentrum Spijkenisse. Al langer bestaat een convenant voor het centrum van Alphen aan den Rijn.
Overdragen en overnemen
Taken overdragen kan ook. Met de overdracht worden dan ook de bijbehorende budgetten overgedragen. De bundeling van taken en geldstromen bij één organisatie verhoogt de efficiëntie en effectiviteit van de investeringen. De BIZ CapelleXL heeft het gehele groenonderhoud van de gemeente overgenomen. Daarvoor ontvangt de BIZ naast de opbrengst uit de BIZ-bijdragen van ca. 260.000 euro nog eens een bedrag van ca. 220.000 euro van de gemeente, dat uiteraard geheel aan groen wordt uitgegeven.
Meer dan 25 miljoen
Bovenstaande voorbeelden laten zien, dat BIZ-zen in een goede samenwerking tussen ondernemers, eigenaren, gemeente en eventuele andere belanghebbenden aanzienlijk meer kunnen investeren dan alleen het geld dat de BIZ opbrengt. Transparantie is dan wel belangrijk. Elke partij wil toch het gevoel hebben dat haar inbreng niet alleen aan de gezamenlijkheid, maar toch ook aan het eigen belang bijdraagt. Vandaar herkenbaarheid in begrotingen en verantwoordingen. De BIZ geeft daaraan structuur en een wettelijke basis, is veelal een voorwaarde om tot gezamenlijk investeren te komen. Gezamenlijk veel meer dan 25 miljoen.
Eerder verschenen: 10 jaar BIZ-zen, met succes!, 10 jaar BIZ-zen van zeehaven tot winkelstrip, 10 jaar BIZ-zen door ondernemerskracht, 10 jaar BIZ-zen: lasten en lusten eerlijk delen, 10 jaar BIZ-zen, meer dan 25 miljoen ophalen.